Rozstaw szyn kolejowych w Polsce – jaka jest standardowa szerokość torów?

Standardowa szerokość torów w Polsce wynosi 1435 mm. To parametr zgodny z międzynarodowym standardem obowiązującym w większości krajów Europy i Ameryki Północnej. Jakie jeszcze regiony posiadają taki standard rozstawu szyn?

• Europa (z wyjątkiem Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Finlandii oraz państw byłego ZSRR),
• Ameryka Północna i Środkowa,
• Chiny,
• Bliski Wschód,
• Peru,
• Urugwaj.

Rozstaw szyn o szerokości 1435 mm (tor normalny lub stephensonowski) został przyjęty jako globalny standard głównie ze względu na:

• ułatwienie międzynarodowego transportu kolejowego,
• kompatybilność infrastruktury,
• standaryzację taboru w różnych państwach.

Standardowy rozstaw torów w Polsce sprawia, że pociągi mogą swobodnie kursować do innych krajów europejskich bez konieczności stosowania specjalnych systemów przystosowujących wagony. W praktyce oznacza to większą płynność przewozów, niższe koszty eksploatacji i modernizacji linii kolejowych, a także większą dostępność nowoczesnego taboru. Ma to znaczenie nie tylko dla pasażerów, ale także dla gospodarki – jednolity rozstaw szyn ułatwia przewóz surowców, produktów i towarów na dużą skalę.

Choć w większości krajów na świecie obowiązuje rozstaw standardowy torów wynoszący 1435 mm, można wymienić państwa, które stosują inne szerokości:

• Rozstaw torów w Polsce i Rosji (oraz innych krajach byłego Związku Radzieckiego) jest inny. Na wschód od naszego kraju wynosi on 1520 mm. W Polsce przykładem linii o szerszym, rosyjskim rozstawie jest Linia Hutniczo-Siarkowa (LHS), łącząca terminale przeładunkowe na wschodniej granicy z centrum kraju.
• W Finlandii standardowy rozstaw szyn wynosi 1524 mm. Co ciekawe, nieznaczna różnica między torem fińskim a dawnym rosyjskim (tzw. carskim) odbywa się bez zmiany rozstawu kół.
• Irlandia posiada tory znacznie szersze – ich rozstaw to 1600 mm.
• W Hiszpanii i Portugalii standardowa szerokość torów wynosi 1668 mm.

A co z innymi państwami na świecie? Np. w Indiach, Pakistanie, Bangladeszu i Sri Lance obowiązuje szerokość torów 1676 mm. Najszerszy rozstaw szyn można spotkać w Japonii, w kolejce górskiej w Kyoto – wartość ta wynosi 2743 mm.

Ciekawostka: na polecenie Adolfa Hitlera w 1936 roku zaprojektowano kolej szerokotorową na potrzeby III Rzeszy – miała ona mieć szerokość 3000 mm. To ponad dwa razy więcej niż aktualnie obowiązujący rozstaw szyn w Polsce!

Znaczenie różnych szerokości torów na świecie

Odmienne szerokości torów kolejowych w różnych krajach mają praktyczne konsekwencje. Często wymagają przeładunku towarów na granicach lub stosowania specjalnych rozwiązań technicznych, takich jak wymiana wózków w wagonach czy użycie taboru o zmiennym rozstawie kół. Odmienny rozstaw szyn wynika z historycznych decyzji inżynieryjnych, które miały wpływ na rozwój kolejnictwa w poszczególnych regionach - więcej przeczytasz o tym poniżej.

Rozstaw torów kolejowych w Polsce ma fascynującą historię, ściśle związaną z rozwojem kolei na świecie, a zwłaszcza z decyzjami podejmowanymi w XIX wieku w Wielkiej Brytanii. To właśnie tam Robert Stephenson, syn George’a Stephensona (konstruktora pierwszej lokomotywy parowej), zapoczątkował zmiany, które na zawsze wpłynęły na kształt infrastruktury kolejowej.

Zanim wprowadzono jednolity rozstaw, stosowano różne szerokości torów. Często były to koleje wąskotorowe dopasowane do kolei konnych. Jednak wynalazki Stephensonów przyczyniły się do przyjęcia standardu 1435 mm (4 stopy i 8,5 cala). Ten kompromis wynikał głównie z uwarunkowań praktycznych i finansowych — ówczesne lokomotywy Stephensona najlepiej funkcjonowały właśnie przy takim rozstawie.

Ciekawostka: w Polsce wciąż czynne są koleje wąskotorowe. Najwęższa znajduje się w Kopalni Luiza w Zabrzu i ma rozstaw 450 mm. Kursują po niej składy pasażerskie, przewożące turystów w podziemiach zabytkowej kopalni.

Pierwszą linią kolejową na ziemiach polskich była Kolej Warszawsko-Wiedeńska, której budowa ruszyła w 1835 roku. Decydenci postawili wtedy na angielskie rozwiązania, importując nie tylko wiedzę, lecz także sam tabor - produkowany właśnie w Wielkiej Brytanii.

Po odzyskaniu niepodległości, nasz kraj musiał się zmierzyć z wyzwaniem ujednolicenia sieci kolejowej. Od tamtej pory, standardowy rozstaw szyn w Polsce wynosi 1435 mm. Mimo to do dziś można wciąż spotkać odcinki szerokotorowe, będące świadectwem różnorodnej historii kolejnictwa.

W Stanach Zjednoczonych historia szerokości torów potoczyła się nieco inaczej niż w Europie. Zamiast importować gotowe lokomotywy, Amerykanie zaczęli produkować je na miejscu, opierając się na brytyjskich planach. Stosowano wówczas standardowy rozstaw szyn 1435 mm, ale wprowadzono też szerszy – 1524 mm.

Ostatecznie w Ameryce zwyciężył rozstaw stephensonowski, który stał się dominującym standardem, ułatwiającym rozwój sieci kolejowej na ogromnych przestrzeniach kontynentu. Jednak to właśnie szerokość 1524 mm – stosowana na części amerykańskich linii – odegrała kluczową rolę w rozwoju kolei… w Rosji.

Jak to się wydarzyło? W 1842 roku, gdy Rosja planowała budowę linii kolejowej Moskwa–Petersburg, o konsultacje techniczne zwrócono się do Amerykanów, którzy byli zwolennikami szerszego rozstawu torów. To właśnie z ich rekomendacji 1524 mm stało się rosyjskim standardem. W latach 60. XX wieku oficjalnie zmieniono dawny popularny rozstaw torów na 1520 mm, by odciąć się od imperialnych miar i podkreślić niezależność techniczną ZSRR od Zachodu.

Jak już wiesz, standardowy rozstaw szyn kolejowych w Polsce zapewnia sprawną komunikację krajową i międzynarodową. Różnice w szerokości torów mają wpływ na możliwości związane z przewozem – wymagają specjalnych rozwiązań technologicznych i dostosowania taboru. Kolej nieustannie się rozwija, a parametry, które opisaliśmy w tym artykule, nadal pozostają istotnym elementem planowania transportu na przyszłość.